Czerniak – informacje podstawowe

Czerniak to nowotwór złośliwy, który powstaje w skórze z komórek zwanych melanocytami. Komórki te produkują barwnik, który nadaje skórze kolor oraz chroni ją przed szkodliwym działaniem promieniowania ultrafioletowego (UV). W ciągu życia melanocyty mogą tworzyć skupiska w obrębie skóry - w ten sposób powstają znamiona barwnikowe.

Czerniak skóry może rozwinąć się u każdego, a Polacy z powodu jasnej karnacji (tzw. niskiego fototypu) są w dużym stopniu narażeni na pojawienie się tych groźnych zmian skórnych. Czerniak charakteryzuje się agresywnym wzrostem oraz wczesnym powstawaniem, nierzadko licznych przerzutów, które są trudne do leczenia farmakologicznego. Tymczasem usunięcie czerniaka, kiedy choroba nie jest jeszcze zaawansowana, pozwala na wyleczenie praktycznie 100% chorych. Działanie lekarzy ogranicza się w takich sytuacjach właściwie do wycięcia znamienia.

Warto pamiętać, że czerniak może też rozwinąć się w miejscach, które w niewielkim stopniu są narażone na kontakt z promieniami UV – nawet na pośladkach czy wargach sromowych. Choroba nie musi dotyczyć jedynie skóry: równie niebezpieczny jest czerniak podpaznokciowy lub gałki ocznej. Nowotwór ten przez lata może rozwijać się niezauważony, dlatego tak ważne są badania profilaktyczne, takie jak dermatoskopia, które pozwalają wykryć chorobę na wczesnym etapie rozwoju i szybko podjąć odpowiednie leczenie.

Dane epidemiologiczne

Częstość występowania czerniaka złośliwego skóry u rasy białej znacząco wzrosła we wszystkich częściach świata w ciągu ostatnich trzydziestu lat, a tempo tego wzrostu wykazuje niewielką tendencję do stabilizacji. Czerniak złośliwy dotyka względnie młodą grupę pacjentów (średnia wieku wynosi ok. 50 lat). W Polsce współczynnik zachorowalności na czerniaka złośliwego wynosi ok. 6,6 przypadków na 100 000 osób, co odpowiada około 3000 zachorowań rocznie. Liczba zachorowań na czerniaka skóry wzrasta po 20 roku życia, przy czym najwięcej zachorowań u obu płci notuje się między 50 a 64 rokiem życia (ponad 1/3 przypadków u obu płci). Ryzyko zachorowania na czerniaka skóry wzrasta z wiekiem, osiągając maksimum w ósmej dekadzie życia. W Polsce wiele zdiagnozowanych przypadków kończy się zgonem, ponieważ spora grupa osób zgłasza się do lekarza, gdy choroba jest w zaawansowanym stadium.

W codziennej praktyce klinicznej duże znaczenie mają zmiany skórne uznawane za predysponujące do powstania raków skóry, uważane za stany przedrakowe (np. rogowacenie słoneczne, skóra pergaminowa). Ich wczesna diagnostyka oraz odpowiednio dobrane leczenie w dużej mierze pozwalają zapobiec transformacji nowotworowej.

Profilaktyka

Profilaktyka czerniaka polega na stałej, uważnej kontroli całej skóry i w przypadku zaobserwowania nowych zmian lub zmianie już istniejących, wizyty u dermatologa lub chirurga onkologa, który wykona badanie dermatoskopowe. Regularne badanie (przynajmniej 1-2x/rok) powinno być wykonywane u osób, u których w rodzinie stwierdzano przypadki nowotworów skóry, osób które mają jasną karnację (z fototypem I i II) i nie opalają się łatwo, mają wiele piegów, miały wcześniej uszkodzenia skóry spowodowane poparzeniami słonecznymi lub radioterapią oraz osoby z osłabionym systemem immunologicznym spowodowanym przyjmowanymi lekami lub HIV/AIDS.